Podejrzyjcie Jurę jesienią. Naprawdę warto!

Najbardziej oczywistym kierunkiem jest Olsztyn z zamkowym wzgórzem. Jesienią można sobie jednak odpuścić zwiedzanie górującej nad okolicą warowni, bo po pierwsze jest tam zawsze bardzo tłoczno, po drugie - gmina oferuje bajeczne widoki w zupełnie innych miejscach.

Tym, którzy nastawiają się na podziwianie jesiennych krajobrazów w spokoju, zdecydowanie bardziej przypadną do gustu Góry Towarne, położone na północ od Olsztyna, w pobliżu Kusiąt. To dwuszczytowe wzgórze z czterema jaskiniami: Niedźwiedzią, Dzwonnicą, Cabanową i Kopaną. Co ciekawe, w Niedźwiedziej w okresie międzywojennym znaleziono kości niedźwiedzia jaskiniowego oraz ślady bytowania ludzi pierwotnych. W czasie okupacji ukrywali się tu partyzanci. Góry Towarne mają jesienią tę zaletę, że są bezleśne, a z ich najwyższego szczytu Lisicy można podziwiać choćby olsztyński zamek oraz rezerwaty Sokole Góry i Zielona Góra.

Jeszcze piękniejsze jesienne widoki oferują Góry Biakło i Góra Lipówki. Obie znajdują się niedaleko zamku, po wschodniej stronie drogi z Olsztyna do Biskupic. Biakło jest charakterystyczne, bo ma na szczycie krzyż postawiony w latach 90. przez pielgrzymkę pracowników przemysłu metalowego z Zawiercia. Z tego powodu jest nawet nazywane Małym Giewontem. To także mekka dla wspinaczy. Białe skały Góry Lipówki zostały ostatnio odsłonięte przez przyrodników i owce. Wszystko po to, by chronić przed zarastaniem tutejsze cenne murawy kserotermiczne.

Góra Biakło, w tle Sokole Góry. Fot. Monika Kosielak

Na piękne widoki ze szczytu wzniesień pobliskich Sokolich Gór - największego rezerwatu przyrody na Wyżynie Krakowsko-Częstochowskiej - można liczyć tylko późną jesienią, gdy drzewa stracą liście. Z wycieczką nie należy jednak zwlekać aż tak długo, bo w Sokole Góry nie idzie się po to, by oglądać otaczającą je panoramę. Rezerwat sam w sobie jest jesienią wprost bajeczny. Skaliste masywy wzniesione przeciętnie około 100 m nad okoliczny teren, które porasta naturalny las bukowy i pojedyncze nawet 150-letnie drzewa modrzewia polskiego, kilkanaście jaskiń oraz zwierzęta, w tym szykujące się do snu nietoperze, to wystarczający powód, by spędzić tu jesienią co najmniej kilka godzin.

Sokole Góry. Fot. Nikodem Mączyński

Od 2008 r. te niezwykłe fragmenty gminy Olsztyn są częścią Ostoi Olsztyńsko-Mirowskiej i znajdują się pod unijną ochroną w ramach sieci Natura 2000.

W tym samym czasie ustanowiono Ostoję Złotopotocką w pobliskiej gminie Janów. Na oficjalnej stronie sieci Natura 2000 centrum ostoi, czyli leżący w dolinie Wiercicy Złoty Potok, jest określany jako wieś najpiękniej położona na Jurze Krakowsko-Częstochowskiej. Zasługuje na to miano zwłaszcza jesienią.

Aleja Klonów. Fot. Marek Zasuń

Dech zapiera wówczas przede wszystkim malownicza Aleja Klonów. Drzewa zostały posadzone w XIX w. z inicjatywy gen. hr. Wincentego Krasińskiego, ojca wieszcza Zygmunta, przy drodze, która wiodła wówczas z pobliskiego dworu i pałacu Krasińskich (potem Raczyńskich) do Częstochowy. Aleję Klonów wpisano w latach 60. ub. wieku do rejestru zabytków, a renowacji poddano wiosną 2008 r. Jesienią jest ona ulubionym miejscem fotografów i malarzy.
Jesiennym kolorytem w Złotym Potoku zachwyca także sam park pałacowy. Powstał on wg projektu znakomitego warszawskiego ogrodnika Franciszka Szaniora. Przez jego środek płynie rzeka Wiercica, która tworzy tu malowniczy staw Irydion. Park obejmuje ponad 38 ha składa się licznych gatunków drzew i krzewów: klonów, lip, dębów i brzóz. Wśród nich są także okazy roślinności egzotycznej, choćby tulipanowce i wiązy turkiestańskie.

Park pałacowy. Fot. Ireneusz Bartkowiak

Pięknie jesienią wygląda także pstrągarnia położona we wsi, przy drodze do Żarek. Na pomysł założenia hodowli ryb w pobliżu krystalicznie czystych źródeł Wiercicy wpadł Edward Raczyński. Pod koniec XIX w. wybudowano tu gospodarstwo rybackie z 32 stawami. Początkiem hodowli była ikra pstrąga tęczowego sprowadzona ze Stanów Zjednoczonych. Przywiózł ją do Polski pewien amerykański senator. W dowód wdzięczności hr. Raczyński nadał jednemu ze stawów nazwę Amerykan.

Jesienny staw Zygmunt. Fot. Ireneusz Bartkowiak

Złoty Potok to nie tylko urządzona przez Krasińskich i Raczyńskich zieleń. To także cztery rezerwaty przyrody: Bukowa Kępa, Kaliszak, Ostrężnik i Parkowe. Jesienią piękno ich wapiennych grzbietów pokrytych ostańcami i porośniętych buczyną, pozostałości grodzisk i warowni, a także źródeł i doliny Wiercicy z lasami łęgowymi jest wprost nie do opisania.
Ale najbardziej urokliwa i tajemnicza jesienią jest Brama Twardowskiego. Ten skalny ostaniec jest dziś pomnikiem przyrody nieożywionej, bramą do lasów złotopotockich. To tu według legendy czarnoksiężnik Twardowski dosiadając koguta odbił się od skały wybijając w wapieniu dziurę i poszybował na Księżyc. Swoją nazwę ostaniec zawdzięcza mieszkającemu przez pewien czas w Złotym Potoku Zygmuntowi Krasińskiemu. Brama Twardowskiego jest dla północnej Jury tym, czym dla jej południowego fragmentu Maczuga Herkulesa - symbolem.

Charakterystyczną skałę, z którą wiąże się przejmująca legenda, warto obejrzeć w jesiennej scenerii we Mstowie. To jedna z najstarszych miejscowości regionu, bo pierwsza informacja o niej pochodzi z 1193 r. Skała Miłości, bo o niej mowa, to piękny ostaniec wznoszący się pod Górą Szwajcera, nad samą Wartą. Doskonale widać ją z drogi prowadzącej w kierunku Mokrzeszy. Legenda opowiada o wdowie, która dawno temu mieszkała we Mstowie z córką. Dziewczyna zakochała się - z wzajemnością - w najpiękniejszym chłopaku wsi. Pewnego dnia matka dziewczyny zachorowała. Leżała w domu, w gorączce. Bardzo chciało jej się pić, więc poprosiła córkę, by przyniosła wodę. Dziewczyna pobiegła nad rzekę, ale kiedy nabierała wody, zobaczyła, że stoi przy niej jej ukochany. Zapomniała o matce, jej chorobie i prośbie. Młodzi zaczęli się przytulać i nie kontrolowali upływu czasu. Stara wdowa czekała i czekała, a córka nie wracała z wodą. Majacząc już, powiedziała: - Abyś się w kamień zamieniła! I tak przytuleni do siebie kochankowie, między którymi stało wiadro pełne wody, skamienieli. I stoją do dnia dzisiejszego...
Nie tylko jednak Skała Miłości prezentuje się jesienią pięknie. Zachwycają drewniane stodoły postawione na kamiennych podmurówkach na północnym zboczu Góry Ścięgna. Pochodzą z początku XX w.

Skała Miłości. Fot. Adam Markowski

Z jesiennych mgieł urokliwie wygląda także najcenniejszy zabytek gminy Mstów - kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich. Historia sakralnego kompleksu sięga XII wieku. Obecny późnobarokowy wygląd świątyni pochodzi głównie z XVIII w. Przylegający do kościoła od strony północnej klasztor zbudowano w XV w. Warowne mury z dziewięcioma basztami otaczające kościół i klasztor pochodzą z XVII w. Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny i klasztor Kanoników Regularnych Laterańskich leży na wzgórzu należącym administracyjnie do wsi Wancerzów.

Mstów. Fot. Adam MarkowskiOd 2011 r. teren ten jest chroniony w ramach sieci Natura 2000 jako ostoja Przełom Warty koło Mstowa.

Ostańce, średniowieczne zamki, piaszczyste ugory, żyzne lasy bukowo - grabowe, głębokie jary i urwiska to niezwykle piękna, zwłaszcza jesienią, gmina Niegowa. Jednak pod poziomem niegowskiej ziemi znajduje się jeszcze jeden świat - fascynujący świat jaskiń. Wierna o długości 1027 m, Piętrowa Szczelina, Gliwicka Studnia, czy Kryształowa to tylko niektóre z nich.

Archiwum UG Niegowa. Fot. Marcin Skarbek

Najpiękniejsze jesienią jest jednak w gminie Niegowa pasmo Mirowska Grzęda, zwane także Skałami Mirowskimi. To obowiązkowy punkt na trasie wycieczek o tej porze roku. Dlaczego? Bo pasmo rozciąga się w bajecznej scenerii między dwoma zamkami - Mirów i Bobolice. Wg legendy oba zamki łączy podziemny tunel. Na południe Grzęda opada łagodnymi, bezleśnymi stokami, które pokrywają murawy kserotermiczne, na północy jeży się wysokimi ostańcami, tworzącymi imponujący, skalny mur. Grzbietem pasma biegnie Szlak Orlich Gniazd.

Część gminy Niegowa w 2011 r. weszła do sieci Natura 2000 jako Ostoja Kroczycka.

Zamek Mirów. Archiwum UG Niegowa. Fot. Marcin Skarbek

Na Grzędę Mirowską prowadzi piękna ścieżka rowerowa z Żarek.

Jura Krakowsko-Częstochowska to jednak nie tylko wapienne wzgórza. To także piękna Warta. Na odcinku od Korwinowa do Słowika rzeka płynie naturalnym korytem. Jesienią na uwagę zasługują zwłaszcza jej meandry w Słowiku, bo zawraca tam swój bieg tworząc ciekawe formy. Niezwykle piękne są także starorzecza Warty w Korwinowie, część z nich utraciła kontakt z głównym korytem, woda porośnięta jest rzęsą, w takich miejscach można znaleźć pozostałości bytowania bobrów.