Przed I wojną światową Częstochowa znajdowała się w zaborze rosyjskim. Była miastem przygranicznym, obsadzonym stosunkowo silnym garnizonem wojsk. Koszary znajdowały się m.in. w peryferyjnych Zawadach. Obecnie budynek zajmuje Politechnika Częstochowska, a Zawady są częścią dzielnicy Tysiąclecie.
28 lipca 1914 r. Austro-Węgry wypowiedziały wojnę Serbii, co jest symboliczną datą rozpoczęcia I wojny światowej. Związane z nimi sojuszem Niemcy włączyły się w konflikt w pierwszych dniach sierpnia, wypowiadając wojnę kolejnym państwom Entanty (np. Rosji - 2 sierpnia). Już 3 sierpnia 1914 r. do Częstochowy dotarł 50-osobowy zwiad niemiecki, który ze zdziwieniem odkrył, że miasto zostało w pośpiechu opuszczone przez Rosjan. Za nim wkroczyli landwerzyści cesarza Wilhelma II (z tzw. pułków śląskich), którzy zajęli Częstochowę i przejęli sporo porzuconego sprzętu wojskowego.
Żołnierze niemieccy stacjonujący w Częstochowie dostawali - podobnie jak na innych frontach - Feldkarty, czyli pocztówki, które wysyłali do rodzin. Dzięki nim kontaktowali się z bliskimi, a przy okazji sławili wielkość swego kraju. Kartki często pokazywały miejsce postoju wojsk. Nie zawsze oddawały rzeczywistość.
Zaledwie kilka dni po zajęciu miasta nowy okupant dał się poznać z wyjątkowo brutalnego i skandalicznego zachowania. W dzielnicy podjasnogórskiej pijani landwerzyści wszczynali między sobą awantury, a po jednej z nich doszło do tragedii - żołnierze zabili kilku swoich towarzyszy. Oficerowie, chcąc zataić rozprzężenie w szeregach, o zbrodnię i podżeganie do niej oskarżyli częstochowian. 7 sierpnia 1914 r. doszło do aresztowań i masowych egzekucji mieszkańców. Wieści o skandalicznym zachowaniu wojsk niemieckich dotarła do gorliwego katolika cesarza Austro-Węgier Franciszka Józefa I, który interweniował u cesarza Wilhelma. Władcy ustalili, że od kwietnia 1915 r. klasztor jasnogórski będzie pod okupacją austro-węgierską. Reszta miasta pozostanie w rękach niemieckich.
Wkrótce po zajęciu Częstochowy przez Niemców pojawili się w nim przedstawiciele Legionów Polskich Józefa Piłsudskiego, rozpoczynając akcję werbunkową. Wydarzenia sierpniowe spowodowały nieufność wobec tego zaciągu, mimo że Częstochowa miała silne podziemie patriotyczne. Odzew na apel o wstąpienie do Legionów z pewnością nie dorównywał oczekiwaniom, ale wymarsz rekrutów spod Jasnej Góry urządzono paradnie.
Częstochowa pod okupacją niemiecką przeżywała głęboki kryzys. Nałożone kontrybucje, zamknięcie wielu zakładów, uszczerbki w infrastrukturze (np. pokazany na pocztówce zniszczony most kolei herbskiej nad Wartą) i odcięcie od dotychczasowych rynków zbytu na wschodzie pogłębiało recesję miasta. Niemcy zabronili też pielgrzymowania, co dla wielu mieszkańców żyjących z przyjezdnych oznaczało biedę i głód. Podobno te działania miały nakłonić częstochowian do migracji zarobkowej na Śląsk, wyludniony w związku z mobilizacją mężczyzn do armii cesarskiej.
Miasto zostało odcięte przez okupanta od dostaw żywności. W obawie przed strajkami i protestami obowiązek aprowizacji spadł na przemysłowców częstochowskich. Być może ratunkiem dla głodnych mieszkańców były takie polowe garkuchnie, jak ta rozstawiona na Nowym Targu, dziś Rynku Wieluńskim.
Niemiecki sztandar powiewający nad Jasną Górą symbolicznie przypomina o sukcesach odnoszonych na froncie wschodnim. Ciekawostką jest wytłoczona ramka wokół zdjęcia klasztoru. Można je wyciąć i zrobić z niego obrazek.
"Poznańczycy w jarzmie pruskiem pod Częstochową" - głosi podpis pod kartką wydaną w 1915 r. w Warszawie pod okiem innego zaborcy - Rosjan. Miała budzić gniew, wskazując oczywiście, w którą stronę Polacy powinni go kierować.
W podobnym tonie i w tym samym czasie inna karta zachęcała do wstąpienia do Polskich Drużyn Ochotniczych. Walka u boku Rosjan pod sztandarem Matki Boskiej - Królowej Polski miała doprowadzić do zwycięstwa nad Prusakami.
Patriotyczna scena modlitwy przy ołtarzyku polowym.
"Pamiątka ogłoszenia Wolnej i Niepodległej Polski" - podpisano tę pocztówkę. 5 listopada 1916 r. w Pszczynie Niemcy i Austro-Węgry wydały akt zapowiadający powołanie Królestwa Polskiego pozostającego "w łączności z obu sprzymierzonymi mocarstwami". Był to sposób na zjednanie sobie Polaków z Kongresówki do wspólnej walki przeciwko Rosji. Na symbolicznym obrazie widać wybitnych Polaków (m.in. Kościuszkę) i przedstawicieli ludu, nad którymi pieczę sprawuje Matka Boska Częstochowska. W tle Wawel, Kościół Mariacki i Jasna Góra.
Ta pocztówka jasno hierarchizuje patronów klasztoru. Czuwa nad nim armia powietrzna państw centralnych, a nad nimi jest już tylko piecza anielska. Tę kartę wysłał z Częstochowy do Berlina landsturmista z 3. kompanii.
"Orężny wstanie hufiec nasz, Duch będzie nam hetmanił". Umieszczony na pocztówce fragment "Roty" oraz postać Józefa Piłsudskiego w stroju rycerza, za którym podążają tłumy żołnierzy jasno określają miejsce marszałka w historii Polski. Na piersi wodza ryngraf z Matką Boską Częstochowską.
W Częstochowie przejmowanie władzy z rąk okupantów w listopadzie 1918 r. odbyło się bez większych ekscesów. Austriacy oddali klasztor już 4 listopada. Jedynie niemiecka załoga fabryki Peltzerów stawiła zbrojny opór patriotom (11-12 listopada), zajmującym posterunki okupacyjne w mieście. Większość poddała się bez strzału, bo choć częstochowianie nie mieli wystarczającej ilości broni, to użyli fortelu. Część z nich posłużyła się atrapami karabinów, by wywrzeć większe wrażenie na wrogu.
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Materiał promocyjny
Dzisiejsza gazeta (e-wydanie)
Wszystkie komentarze